هنگامی‌که آن حضرت متولد شد، مادرش حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها او را نزد پدرش «امیرالمؤمنین» علیه‌السلام آورده و گفت: این نوزاد را نام‌گذاری کنید؛ ولی حضرت فرمود: من از «رسول خدا» (ص) در این کار پیشی نمی‌گیرم. در این ایام حضرت رسول (ص) در مسافرت بودند. پس از مراجعت از سفر، امیرالمؤمنین (ع) به حضرت عرض کرد: نامی برای این نوزاد انتخاب کنید. رسول خدا (ص) فرمود: من بر پروردگارم در این امر سبقت نمی‌گیرم. در این هنگام «جبرئیل» (ع) فرود آمد، سلام خداوند بزرگ را به پیامبر (ص) ابلاغ کرد و گفت: نام این نوزاد را «زینب» بگذارید! خداوند این نام را برای او برگزیده است. آنگاه مصائب و مشکلاتی را که بر آن حضرت وارد خواهد شد بازگو کرد. پیامبر اکرم (ص) گریست؛ همان‌طور که هنگام ولادت امام حسین (ع) گریست و فرمود: هر که بر مصیبت‌های این دختر بگرید مانند آن است که بر دو برادرش یعنی حسن و حسین (ع) گریسته باشد.

و حضرت توصیه فرمودند که این طفل را همواره گرامی بدارید؛ چون او شبیه جده‌اش «خدیجه کبری» (س) است؛ یعنی همان‌گونه که حضرت خدیجه (س) در آغاز بعثت با شجاعت و فداکاری متحمل زحمات زیادی شد تا نهال نورسته اسلام حفظ و بارور شود، حضرت زینب (س) نیز با صبر و ایثار و تحمل سخت‌ترین فشارها از به خطر افتادن اساس اسلام جلوگیری به عمل می‌آورند.

 

زینب کبری تا حدود پنج یا شش‌سالگی تحت اشراف شخص پیامبر اکرم (ص) و در آغوش مادر بزرگوارش حضرت زهرا (س) پرورش یافت و از این پس مسؤولیت تربیت و پرورش او به عهده امام علی (ع) گذارده شد. تا اینکه در سال ۱۷ هجری به همسری پسرعمویش «عبدالله بن جعفر» درآمد. سال‌ها بعد زمانی که مردم با امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) بیعت کردند حضرت برای یاری پدر از مدینه به کوفه رفت و در مدت پنج سال دوران سخت حکومت امام علی (ع) همواره یار و تسکین‌بخش غم‌های پدر بود و زنان کوفه را آموزش می‌داد.

 

چون علی (ع) در محراب عبادت با شمشیر «ابن ملجم مرادی» ملعون ضربت خورد، پرستاری آن حضرت را بر عهده گرفت و به دنبال شهادت امیرالمؤمنین ‌(ع) و هنگام نوبت امامت برادر بزرگش امام حسن (ع) در کنار برادر قرار گرفت و آنگاه‌که امام حسن (ع) از کوفه به مدینه برگشت به همراه ایشان به مدینه آمد. وقتی‌که در سال ۵۰ هجری معاویه حضرت امام حسن (ع) را مسموم کرد باز غمخواری و پرستاری برادر با زینب بود و پس از شهادت امام حسن (ع) در خدمت امام حسین (ع) بود و زمانی که در سال ۶۰ هجری امام حسین (ع) عازم مکه شد به همراه آن حضرت از مدینه خارج گردید و از آن لحظه به بعد تا روز عاشورا در خدمت به قیام اباعبدالله (ع) تلاش می‌کرد و لحظه‌ای از آن حضرت جدا نگردید. نقل می‌کنند در جریان حرکت به‌سوی عراق «ابن عباس» به امام حسین (ع) گفت: اگر ناگزیر باید به این سفر بروید حداقل این زنان و بچه‌ها را با خود نبرید. در این لحظه حضرت زینب (س) خطاب به ابن عباس فرمود:... سوگند به خدا از حسین جدا نخواهم شد همراه او خواهم بود با او زندگی کرده و با او می‌میرم.

کنیه حضرت زینب (س) ام‌کلثوم و ام الحسن است؛ اما حضرت زینب (س) القاب زیادی دارند که در ذیل به بعضی از آن‌ها به همراه معانی‌شان اشاره می‌شود:

۱. عالمه غیر معلّمه: دانای بی آموزگار.

۲. فهمه غیر مفهّمه: فهمیده بدون فهماننده.

۳. کعبه الرّزایا: قبله رنج‌ها.

۴. نایبه الزهراء (س): جانشین و نماینده حضرت زهرا (س).

۵. نایبه الحسین (ع): جانشین و نماینده حضرت حسین (ع).

۶. عقیله بنی‌هاشم: بانوی خردمند بنی‌هاشم عقیله النساء: خردمند بانوان عقیله خدر الرساله: خردمند پرده‌نشینان رسالت، عقیله الطالبیین: زن خردمند از خاندان حضرت ابوطالب (و در بین طالبیان) عقیله الوحی: بانوی خردمند وحی، عقیله النبوّه: بانوی خردمند خاندان پیامبر، عقیله القریش: بانوی خردمند از قریش، سیده العقایل: بانوی زنان خردمند.

۷. عدیله الخامس من اهل الکساء: همتای پنجمین نفر از اهل کساء (امام حسین) (ع).

۶. کفیله السجّاد: سرپرست حضرت سجاد (ع).

۸. سرّ أبیها: راز پدرش امام علی (ع).

۹. الصدّیقه الصغری: صدیقه کوچک تر. به این لقب ملقب شده تا با مادرش صدیقه کبری فاطمه زهرا (س) اشتباه نشود. چه این که به ایشان زینب کبری گفته می‌شود تا میان او و دیگر خواهرش (ام‌کلثوم) که به نام و کنیه او خوانده می‌شود فرق باشد.

۱۰. عابده آل علی: پارسای خاندان امام علی (ع).

۱۱. بطله کربلاء: قهرمان کربلا.

۱۲. عظیمه بلواها: بانویی که امتحانش بس بزرگ بود.

۱۳. الباکیه: بانوی گریان.

۱۶- سلیله الزهراء: چکیده و خلاصه حضرت زهرا (س).

۱۷- امینه اللّه: امانت‌دار الهی.

۱۸- آیه من آیات اللّه: نشانی از نشانه‌های خداوند.

۱۹- مظلومه وحیده: ستمدیده تنها.

۲۰- صابره محتسبه: پایداری کننده به حساب خداوند و برای خداوند.

 

فضایل و اوصاف حضرت زینب (س)

حضرت زینب (س) چهره‌ای نورانی همچون ماه داشت. پیامبر (ص) در هنگام تولد او فرموده بود به همه حاضرین و غایبین امتم بگویید که این دختر را محترم بدارند که نمونه و نماینده خدیجه کبری (س) است. «حضرت سجاد» (ع) در وصف عمه‌اش زینب کبری (س) فرمود: انت بحمدالله عالمه غیر معلّمه فهمه غیر مفهمه عمه جان! به حمدالله دانش تو دانشی الهی است و فهمی که در قلب شریف تو وجود دارد از منبع فیض الهی است. ایشان به مدت پنج سال وجود مبارک پیامبر اکرم (ص) و فاطمه زهرا (س) را درک نمودند و این پنج سال فرصتی بود که از نور وجود این دو دردانه زمان بهره گیرد در دامان پرمهر و عطوفت آنان رشد نماید از جرعه‌های معرفت سیراب شود و حدیث صبر و استقامت در دفتر وجودش بنگارد.

حضرت زینب (س) به اعتراف همه تاریخ نویسان آراسته به همه فضایل و خصلت‌های والای اخلاقی و الهی بودند و در سایه این کمالات به مرتبه‌ای از منزلت انسانی دست یافتند که شایستگی محرم راز الهی و امین ودایع امامت و ولایت بودن را حداقل در بخشی از عمر شریفشان به خود اختصاص دادند. حضرت این کمالات را به برکت عنایات خاص الهی و پاکی سرشت و نحوه تربیت و پرورش در دامن پیامبر (ص) و حضرت فاطمه (س) و امیرالمؤمنین (ع) و تلاش‌هایی که در راستای کسب سجایای اخلاقی و به‌جای آوردن عبادات و فرمان‌ها الهی انجام داده بود به دست آورد همچنان که القاب بلندی که برای ایشان ذکرشده به گوشه‌ای از عظمت شخصیت این بزرگ بانوی اسلام دلالت دارند.

صاحب کتاب اساور من ذهب درباره حافظه و ذکاوت آن بانوی بزرگوار چنین می‌نویسد: در اهمیت هوش و ذکاوت آن بانوی بزرگوار همین بس که خطبه طولانی و بلندی را که حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا (س) در دفاع از حق امیرالمؤمنین (ع) و غصب فدک در حضور اصحاب پیغمبر اکرم (ص) ایراد فرمودند حضرت زینب (س) روایت فرموده است؛ و ابن عباس از آن حضرت روایت نموده و از آن حضرت به عقیله تعبیر می‌کند. چنانچه ابوالفرج اصفهانی در مقاتل می‌نویسد: ابن عباس خطبه حضرت فاطمه (س) را از حضرت زینب (س) روایت کرده و می‌گوید: «حدثتنی عقیلتنا زینب بنت علی علیه سلام...»

 

فصاحت و بلاغت

کلمات و فرمایشات گهربار آن حضرت در خطبه‌هایی که از آن حضرت روایت شده خود قوی‌ترین دلیل بر کمال فصاحت و بلاغت آن بانوی بزرگوار است. همان بانویی که امام سجاد (ع) در حق ایشان فرمودند: انْت بحمدالله عالمهٌ غیر معلّمه و فهمهٌ غیر مفهّمه یعنی: ای عمّه! شما الحمدالله بانوی دانشمندی هستید که تعلیم ندیده و بانوی فهمیده‌ای هستی که بشری تو را تفهیم ننموده است.