در تعالیم دینی چهار روز است که به عنوان عید تعیین گشته است که عبارتند از: عید فطر، عید قربان، عید غدیر و روز جمعه. در این میان عید قربان یکی از اعیاد مهم و بزرگ مسلمین به شمار می رود به نحوی که برخلاف بسیاری از اعیاد، مورد اختلاف نبوده و همه فرق مسلمین این روز را عید محسوب می کنند؛ لذا در دعای مخصوص قنوت نماز عید می خوانیم: «اللهم انی اسألک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد صلی الله علیه و آله ذخرا و شرفا و کرامة و مزیدا...؛ بارالها! به حق این روزی که آن را برای مسلمانان عید و برای محمد صلی الله علیه واله ذخیره و شرافت و کرامت و فضیلت قراردادی...» و بدین گونه عید را فقط مخصوص مؤمنین ندانسته و همه مسلمین را در آن سهیم می دانیم و اعتقاد داریم این گردهمایی عظیم رهیافتی برای رسیدن به اعتصام به حبل الله است که یکی از مهم ترین دستورات اجتماعی اسلام است.

 

فلسفه قربانی کردن در عید قربان

از جمله آموزه های اسلام برای تکامل و رشد انسان ها، ایثار از جان و مال در راه خداوند یگانه می باشد؛ به این معنا که انسان، همه دارایی ها و امکاناتش را امانتی الهی بداند که باید در طریق بندگی هزینه کند. قربانی کردن نیز نمادی از قطع دلبستگی و وابستگی ها و جلوه ای از ایثار مال و جان در راه محبوب واقعی و رضای خداوند متعال می باشد. البته آنچه که از قربانی کردن و رسیدن به مقام قرب الهی به وسیله ذبح گوسفند، لحاظ شده است قطع علقه های روحی و مالی است که باعث تقوای قلب و طهارت نفس می گردد.

خداوند متعال اصل  قربانی کردن را از شعائر الله دانسته و آن را نشانه ی بزرگداشت و سپاس گزاری مؤمنان بر نعمت هدایت معرفی کرده و قربانی کننده را در گروه و خیل محسنین و نیکوکاران داخل کرده است.

در قرآن کریم آمده است: «وقتی شما قربانی می کنید آنچه که متعلق به خدا است، تقوای شماست نه گوشت و پوست قربانی»[1] بنابراین در قربانی کردن هر چند ظاهر کار سر بریدن است؛ اما واقعیت قضیه نهایت تسلیم، سرسپردگی، عشق و علاقه بنده به مولای خود است؛ و در واقع قربانی کردن نمادی از قربانی کردن هواهای نفسانی و ذبح نفس اماره و نوعی جهاد با نفس در جهت زدودن تعلقات و وابستگی های دنیوی و مادی و رهایی از زندان مال پرستی و دنیاطلبی است.

عيد قربان، از اعياد مهم اسلامي و يادآور اخلاص و بندگي حضرت ابراهيم(ع) در برابر پروردگار خويش است، آن جا كه فرمان حق براي ذبح اسماعيل صادر شد و ابراهيم آن بنده فرمانبردار خداوند آماده اجراي اين فرمان شد و اسماعيل را به قربانگاه برد و كارد بر حلقومش نهاد، ولي ندايي رسيد كه اي ابراهيم از عهده اين آزمون الهي برآمدي، دست نگه دار كه فرمانبرداري خويش را به درستي اثبات كرده‌اي. اعمال روز عيد قربان براي روز عيد قربان اعمالي چند نقل شده است: 1- غسل كردن است كه به گفته مرحوم «علاّمه مجلسي»، غسل در آن روز سنّت مؤكّد است تا آن جا كه بعضي از علما آن را واجب دانسته‌اند. 2- نماز عيد قربان است و نحوه انجام آن، به همان كيفيّت نماز عيد فطر است و نماز عيد قربان در زمان غيبت امام(عج) مطابق مشهور فقهاي عظام، سنّت مؤكّد است. (خواه به صورت جماعت خوانده شود يا فرادا). خواندن نماز عيد در زمان ما مستحب است و آن دو ركعت است، در ركعت اوّل سوره حمد و سوره اعلي (يا هر سوره ديگري كه مايل باشد) بخواند و بعد از آن پنج تكبير بگويد سپس تكبير ششم را بگويد و به ركوع برود و بعد از ركوع و سجده، برخيزد و ركعت دوم را شروع كند، در ركعت دوم، بعد از سوره حمد، سوره والشّمس يا سوره ديگري را بخواند، آنگاه چهار تكبير بگويد و بعد از هر تكبير همان قنوت را بخواند، سپس تكبير پنجم را بگويد و به ركوع و سجود برود و نماز را تمام كند. بعد از نماز، تسبيحات حضرت زهرا (عليها السلام) را بگويد و آنگاه دعاهايي كه نقل شده است را بخواند كه يكي از آنها دعاي چهل و ششم «صحيفه سجّاديه» است. 3- مستحب است دعاهايي را كه پيش از نماز عيد و قبل از آن وارد شده است، بخواند. به فرموده مرحوم «علاّمه مجلسي»، بهترين دعاها، دعاي چهل و هشتم «صحيفه كامله سجّاديه» است كه اوّلش اين است: أللّهمّ هذا يومٌ مبارك و اگر دعاي چهل و ششم را نيز بخواند بهتر است. 4- خواندن دعاي ندبه در اين روز و ساير اعياد مستحبّ است. 5- قرباني كردن در اين روز براي همه مستحبّ مؤكّد است و بسيار سفارش شده است، تا آن جا كه برخي از علما آن را بر كساني كه توانايي دارند واجب دانسته‌اند و مستحب است بعد از نماز عيد، كمي از گوشت آن بخورد. در روايتي است كه امام صادق(ع) فرمود: امام علي بن الحسين و امام باقر(عليهم السلام) گوشت قرباني را سه قسمت مي‌كردند، يك قسمت آن را به همسايگان مي‌دادند و يك قسمت آن را به نيازمندان و قسمت سوم را براي اهل خانه نگه مي‌داشتند. 6- تكبيرات مشهور زير را بگويد، براي كساني كه در اين ايّام توفيق حضور در مراسم حج و صحراي «منا» را دارند، بعد از 15 نماز اين تكبيرها را مي‌خوانند، از نماز ظهر روز عيد، شروع كرده تا نماز صبح روز سيزدهم، ولي كساني كه در آن جا نيستند، بعد از 10 نماز آنها را مي‌خوانند، از نماز ظهر روز عيد آغاز كرده، تا نماز صبح روز دوازدهم، و آن تكبيرها مطابق روايت كتاب شريف «كافي» چنين است: الله اكْبر، الله اكْبر، لا اله الاّ الله و الله اكْبر، الله اكْبر، و لله الْحمْد، الله اكْبر علي ما هدانا؛
خدا بزرگتر از توصيف است معبودي جز خدا نيست و خدا بزرگتر است و ستايش خاص خداست خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمايي كرد
الله اكْبر علي ما رزقنا منْ بهيمة الاْنعام; و الْحمْد للّه علي ما أبْلانا. خدا بزرگتر است بر آنچه روزيمان كرد از چهارپايان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستايش خاصّ خداست براي آن كه آزمود ما را. حداقل اين تكبيرها را بعد از نماز در اين ايّام، يكبار بگويد، ولي اگر تكرار كند، بهتر است و حتّي اگر بعد از نوافل نيز بگويد خوب است.