امام علی بن محمد الهادی علیه السلام در نیمه ذی الحجه سال ۲۱۲ هجری قمری نزدیک شهر مدینه در روستای صریا، چشم به دنیا گشود و در سوم ماه رجب سال ۲۵۴ هجری قمری در سرّ من رأی (سامرا) به دست معتز عباسی به شهادت رسید، ایشان پس از پدر بزرگوارشان ۳۳ سال امامت شیعیان را بر عهده داشتند.
نام مبارک دهمین پیشوای شیعیان، «علی»، کنیه اش «ابوالحسن»، و القابش «نجیب»، «مرتضی»، «هادی»، «عالم»، «فقیه»، «امین»، «مؤتمن»، «طیب»، «متوکل» و «عسکری» و مشهورتر از همه «هادی» و «نقی» است.
پدر آن گرامی، پیشوای نهم، حضرت جواد علیه السلام و مادرش بانوی گرانقدر و با فضیلتی به نام «سمانه مغربیه» است که به «سیده ام الفضل» معروف بود.
در فرهنگ قرآن و عترت هدایت و هادی، بار مفهومی و معنایی بسیار عمیق‌تر از رهنمای جغرافیایی دارد. شناخت راه، شناخت مقصد، شناخت امت و کاروانیان همراه، شناخت موانع و مشکلات مسیر، شناخت دزد‌ها و گردنه ها، ایجاد انگیزه برای حرکت، دمیدن روح استقامت در رهروان، حفظ اتحاد و هماهنگی کاروان، حمایت و حفاظت از جان و مال و حقوق کاروانیان وظیفه دلیل و رهنمای کاروان و بخشی از مفهوم «هادی» در فرهنگ اسلامی است.
امام هادی علیه السلام بعد از شهادت پدر بزرگوارش (امام جوادعلیه السلام) در سال ۲۲۰ هجری قمری در سن ۶ سالگی به امامت رسید و در مدت ۳۳ سال با ۶ تن ازطاغوت‌های عباسی رو به رو بود:

۱ - معتصم عباسی، در بقیه حکومت او، حدود ۷ سال.
۲ - واثق پسر معتصم، ۵ سال و ۷ ماه.
۳ - متوکل برادر واثق، ۱۴ سال.
۴ - منتصر پسر متوکل، ۶ ماه.
۵ - مستعین پسرعموی منتصر، ۶ سال و ۹ ماه.
۶ - معتز پسردیگر متوکل، حدود ۲ سال.

امام هادی علیه السلام از نظر نسب، پدری دارد، چون امام جواد و خانواده ای، چون اهل بیت و مادری که خود حضرت هادی درباره اش فرموده است: «عَارِفَةٌ بِحَقّی وَ هِی مِنْ اهْلِ الْجَنَّةِ مَایقْرُبُها شَیطانٌ مُریدٌ وَلَاینَالُها کیدُ جَبّارٍ عَنِیدِ وَ هِی مَطْلُوَبةٌ بِعَینِ اللّهِ التی لَاتَنَامُ وَلَاتَتَخَّلَفُ امَّهاتِ الْصَّدیقِینَ وَالصّالِحِینَ.» مادر من عارف به حق من است! او از اهل بهشت است؛ زیرا کسی که عارف به حق امام باشد و او را شناخته باشد، باید چندین درجه ایمان را دارا باشد. باید مخلص باشد تا شیطان نتواند در او نفوذ کند. باید مقام لقاء الله داشته باشد، تا در حفظ خداوند باشد. باید صدیقه باشد تا مادر صدیق باشد.
از نظر حسب و فضایل و علم ایشان، بهتر است از زبان خود حضرت نقل کنیم. یحیی ابن اکثم از حضرت هادی از معنای این آیه شریفه: «وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیم؛ اگر آنچه درخت در زمین است قلم شود و دریا مرکب شود و ۷ مرتبه دریا به وجود آید، کلمات خداوند تمام شدنی نیست.» پرسید که: مراد از کلمات الله چیست؟ حضرت هادی فرمودند: «نَحْنُ کلِمَاتُ اللّه الَّتی لَاتُدْرَک فَضَائِلُنَا وَلَاتُسْتَقْصَی؛ ماییم کلمات خداوندی، که فضایل آنان درک شدنی و تمام شدنی نیست»
با توجه به آگاهی و شناختی که پیشوای دهم علیه السلام از اوضاع و احوال دوران خود و همچنین دوران فرزندش امام عسگری علیه السلام داشت و روز به روز جو فشار و اختناق، شدیدتر و حساسیت دستگاه خلافت نسبت به امامان شیعه بیشتر می‌شد و می‌دانستند که همین امر در آینده نزدیک تاریخ امامت را در آستانه تحولی جدید و بی سابقه - یعنی غیبت امام (ع) از انظار قرار می‌دهد، یکی از محور‌های کاری خود را آماده ساختن اذهان شیعیان نسبت به غیبت نوه بزرگوارش حضرت مهدی (ع) قرار داد.

فعالیت‌های امام (ع) در این زمینه در شعاعی محدود و با نهایت دقت و احتیاج صورت می‌گرفت و سعی حضرت بر این بود که هیچ مشخصه‌ای از حضرت مهدی (ع) - حتی نام او - برای مردم بازگو نشود تا مبادا به گوش حکمرانان عباسی برسد.
پیشوای دهم علیه السلام یکی از پیشتازان دانش و تقوا و کمال است که وجودش مظهر فضائل اخلاقی و کمالات نفسانی و الگوی حق جویان و ستم ستیزان است.
امام هادی پیوسته تحت نظر حکومت‌های جور بود و سعی می‌شد آن حضرت با پایگاه‌های مردمی و افراد جامعه تماس نداشته باشد، با این حال آن مقدار از فضائل اخلاقی که از او بروز کرده، دانشمندان و شرح حال نویسان و حتی دشمنان اهل بیت علیهم السلام را به تحسین و تمجید آن وجود الهی واداشته است.
شناسایی و جذب افراد مستعد و آماده و ترتبیت آنان بر اساس تربیت‌های اسلامی و مجهز ساخن آنان به انواع علوم مورد نیاز جامعه از رسالت‌های مهم امامان علیهم السلام بود و محدودیت‌های اعمال شده از سوی حکومت‌های وقت هر چند انجام این رسالت را در حد مطلوب با مشکلاتی مواجه ساخت و بسیاری از افراد را از دستیابی به این سرچشمه‌های زلال دانش و معرفت و بهره گیری از آن محروم کرد، ولی موجب تعطیل شدن آن نگشت. تشنگان حقیقت و شیفتگان امامت تحت پوشش‌های مختلف به محضر امامان علیه السلام می‌رسیدند و در حد ظرفیت و میوان معرفت خود از دریای بی کران دانش الهی آن بزرگواران سیراب می‌شدند.
بر اساس نوشته شیخ طوسی، تعداد دست پروردگان پیشوای دهم (ع) و کسانی که از آن حضرت در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی روایت نقل کرده اند بالغ بر ۱۸۵ نفر می‌شود که در میان آنان چهره‌های برجسته علمی و فقهی فراوانی که دارای تألیفات گوناگونی بودند دیده می‌شود.

جرعه‌هایی از کلام نورانی امام هادی علیه السلام
لَمْ یَزَلِ اللهَ وَحْدَهُ لاشَیءَ مَعَهُ ثُمَّ خَلَقَ الاَشیاءَ بَدیعاً و اختارَ لِنَفْسِهِ اَحْسَنَ الاَسماءِ.
خداوند از ازل تنها بود و چیزی با او نبود. سپس اشیا را به صورت نو ظهور آفرید و برای خودش بهترین نام‌ها را برگزید.
التواضع اَن تعطی الناس ما تُحِبُّ ان تُعطاهُ.
فروتنی آن است که با مردم چنان رفتار کنی که دوست داری با تو چنان باشند.