عید فطر؛ جشن بندگی و بازگشت به فطرت الهی
عید سعید فطر جشن بندگی و هنگامه‌ای متعالی برای مومنانی است که با درک حقیقت ماه ضیافت به فطرت الهی خویش بازگشتند؛ بندگانی شایسته که در نبرد با هواهای نفسانی، پیروز و در عید طهارت به دور از هر گونه گناه و پلیدی در پیشگاه خالق خویش حاضر شدند و زنگار گناه را از قلب‌هایشان زدودند.
نخستین روز ماه شوال در فرهنگ اسلامی به عنوان عید فطر و جشن بازگشت به فطرت شناخته می شود. مسلمان در طول یک ماه روزه داری و ارتباط نزدیک با خدای متعال و استغفار از گناهان به تصفیه روح و جان خویش همت گماشته و از تمام آلودگی های ظاهری و باطنی که بر خلاف فطرت آنهاست، خود را پاک کرده و به فطرت واقعی خود بر می گردند. امام علی(ع) در اینباره می فرماید: «این عید کسی است که خدا روزه اش را پذیرفته و نماز او را ستوده است و هر روز که خدا نافرمانی نشود، آن روز عید است.»
در روز عید فطر، گویی آدمی از نو متولد می شود. روزه داران در پایان یک ماه عبادت و بندگی با ضیافت الهی وداع می کنند و در جوار رحمت حق به سعادت ابدی و جاودان می رسند و پاداش صبر و اطاعت خویش را از خالق بی همتا می گیرند. شیخ مفید می نویسد: «اینکه روز اول ماه شوال عید اهل ایمان قرار داده شده است، به خاطر این است که آنان برای قبولی اعمالشان در ماه رمضان خوشحالند و از اینکه خداوند متعال گناهانشان را بخشیده و بر عیب های آنان پرده کشیده و مژده و بشارت از طرف خداوند رسیده است که ثواب های بسیاری برای روزه داران عطا خواهد کرد و از اینکه مؤمنین در اثر تلاش های شب و روز ماه مبارک رمضان چند مرحله به قرب الهی نزدیک شده اند، حالت سرور و نشاط دارند.»
مراتب روزه داران در عید فطر
استقبال مسلمانان از روز عید فطر یکنواخت و مساوی نیست زیرا هر مومنی نسبت به معرفت و ایمان خود به این عید بزرگ و با عظمت می نگرد و از آن بهره می گیرد. زمینه ها، مراتب ایمان و عوامل دیگری در نگرش و انگیزه افراد دخالت دارد. در واقع عالی ترین مرتبه استقبال کنندگان از عید فطر از آن روزه داران عارفی است که لذت ندای خدای جل جلاله، رنج گرسنگی و تشنگی و شب زنده داری را از یاد آنان برده و با شوق و شکر بلکه با وجد و سکر آن را پیشواز کرده در سرعت سیر و سلوک و پیشروی به سوی خیر، جدیت به خرج داده و از عمق جان به ندای رب لبیک گفته اند.
ابعاد اقتصادی و اجتماعی عید فطر
درباره ابعاد اقتصادی و اجتماعی عید فطر می توان به پرداخت زکات فطره به عنوان عاملی ارزشمند برای فقرزدایی، توسعه اقتصادی و حل مشکلات اجتماعی در جامعه اسلامی اشاره کرد. افزون بر اینکه در کنار کمک به مستمندان موارد مصرف دیگری نیز برای زکات فطره در اسلام منظور شده که از جمله آن ها احیای روحیه همیاری و تعاون، رسیدگی به وضع بهداشتی، درمانی و فرهنگی مسلمانان است. با پرداخت زکات ارتباط انسان با همنوعان خویش مستحکم تر می شود و در واقع اهل یقین زمینه رشد و هدایتی را که در ماه رمضان پیدا کرده است، تکمیل می کند. باید دانست عید فطر روز خیرات عمومی برای مسلمانان به شمار می رود. همچنین با این بودجه می‌توان باورهای دینی و اعتقادات مسلمانان را تقویت و افرادی را که در معرض شبهات و وسوسه های دشمنان قرار دارند، یاری کرد.
گذشته از اینها، پرداخت زکات فطره که با نیت عبادت و تقرب به خدای متعال انجام می شود، نوعی بهره گیری از مادیات برای رسیدن به معنویات است. خدای متعال می فرماید: «همانا رستگار شد کسی که با پرداخت زکات، خود را تزکیه نمود و آنکه نام پروردگارش را یاد نموده و سپس نماز خواند.»
تعظیم شعائر اسلامی
تعظیم شعائر الهی یکی دیگر از ویژگی های عید سعید فطر است. شعار تکبیر، تهلیل، تحمید و تقدیس از جمله اعمالی به شمار می رود که به روز عید جلوه خاصی می بخشد. پروردگار متعال می فرماید: «هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دل هاست.» مسلمان مومن باید از راه های مختلف ندای حیاتبخش توحید را به گوش جهانیان برساند، که یکی از آن راه ها بیان شعارهای مذهبی است . رسول خدا (ص) می فرماید: «عیدهای فطر و قربان را با شعارهای لا اله الا الله و الله اکبر و الحمدلله و سبحان الله زینت دهید.»
وحدت مسلمانان در عید فطر
اجتماع روز عید فطر می تواند در پیوند و همدلی مسلمانان نقش آفرین باشد. آنان در گردهمایی روز عید فطر و قرار گرفتن در کنار هم، از نظرات، مشکلات و گرفتاری های همدیگر آگاه می شوند. در این روز کینه ها تبدیل به دوستی و همدلی می شود و مؤمنان در یک صف واحد احساس اتحاد و نزدیکی بیشتری به همدیگر می کنند. عید فطر همچنین حکایت از پیوند معنوی انسان با خدای خویش دارد و از طرف دیگر حکایت گر ارتباط وی با هم‌کیشان خود است. خطبه های نماز عید فطر، بهترین درس های معنوی را به نمازگزاران می آموزد و آنان را به وحدت و یکرنگی دعوت می کند. این نماز در واقع فراخوانی برای درک و گسترش فضیلت های اسلامی است که مسلمانان با علاقه ای فراوان در آن شرکت می کنند و از تعالیم آسمانی اش بهره مند می شوند. امام سجاد (ع) روز عید فطر را روز جشن و شادی و اجتماع و همیاری مسلمانان نسبت به یکدیگر می داند و می فرماید: «پروردگارا! ما به سوی تو برمی گردیم در روز عید فطرمان که آن را برای اهل ایمان روز عید و شادی و برای اهل ملت خودت روز اجتماع و همیاری قرار دادی.»
عید فطر و حرکت های سیاسی
در طول تاریخ، اجتماع روز عید فطر آنچنان مهم و تحول آفرین بوده که رهبران سیاسی نیز از آن بهره گرفته اند. در این میان حرکت معنوی، اجتماعی و سیاسی امام رضا (ع) برای نماز عید اهمیت خاصی در تاریخ اسلام دارد. این حماسه جاویدان نشان می دهد که اگر پیشوایان معصوم (ع) و بزرگان دین و در جوامع مسلمان فرصت می یافتند و می توانستند از مناسبت های عید فطر و قربان بهره برداری کنند، چه نتایج پرباری برای مسلمانان داشت. توجه به حکومت جهانی ظلم ستیز و عدالت گستر از مهمترین مسایل مربوط به عید بزرگ فطر است و مسلمانان در سراسر دنیا باید به این نقطه برسند که با اتحاد و یکپارچگی برای تحقق آرمان مقدس اسلام دست استکبارستیزان را از تصرف کشورهای مسلمان قطع کنند و اقتدار اسلام را به رخ جهانیان بکشانند. عید سعید فطر با دمیدن روح امید نشان می دهد، اسلام این توانایی و شایستگی را دارد که مشکلات مسلمانان را چاره جویی کند و شالوده جامعه‌ای یکپارچه را پی ریزد و این مهم با تلاش مستمر قابل دستیابی است. مسلمانان باید با مراقبت و حراست از آثار معنوی ماه رمضان به نهادینه کردن فضایل آن بپردازند تا در زندگی روزمره خویش با اراده ای محکم و استوار در مقابل آسیب ها ایستادگی کنند.
پی نوشت ها:
۱) نهج البلاغه، حکمت ۴۲۸
۲) امالی شیخ صدوق، ص ۱۰۰
۳) مسار الشیعة، ص ۳۰
۴) برگرفته از المراقبات، ص ۳۳۴
۵) تفسیر المیزان، ذیل آیه ۱۴ سوره اعلی