روایات شیعه و سنی در مورد ظهور حضرت مهدى(عج)/ چرا حضرت مهدی را قائم می‌گویند؟
آیات فراوانى بر مسئله مهدویت در اسلام و ظهور حضرت مهدى(عج) دلالت مى کند و روایات شیعه و سنی در این زمینه، بسیار زیاد و به حد تواتر رسیده است، به طورى که کسى نمى تواند درباره درستى آنها تردید به خود راه دهد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، اعتقاد به موعود، در همه ادیان مطرح بوده و عقیده مشترک همه آنها به شمار مى آید؛ و هر دین و مکتبى به تناسب فرهنگ دینى و ملى خود از موعود آخرین به نامى یاد کرده است. اما اندیشه مهدویت و ظهور موعود جهانى در آیین آسمانى اسلام، جایگاه و جلوه بیشترى دارد و با وجود دلایل معتبر از آیات و روایات متواتر و قطعى، همه مذاهب اسلامى بر ظهور «مهدى موعود» از نسل فاطمه زهرا(س) اتفاق نظر دارند. در این میان، مهدى موعود در مذهب شیعه، هم به دلیل جایگاه اعتقادى آن و هم به دلیل دارا بودن شناسنامه روشن و پرداختن به جزئیات زندگى و چگونگى ظهورش، از اهمیت، قطعیت و شفافیت بیشترى برخوردار است.
همه ادیان معتقدند که در پایان هر دوره اى از تاریخ ، بشر از لحاظ معنوى و اخلاقى رو به انحطاط مى‌رود؛ و چون و فطرتاً، در حال هبوط و دورى از مبداء است و مانند احجار [سنگها] به سوى پایین حرکت مى کند، نمى تواند به خودى خود به این سیر نزولى و انحطاط معنوى و اخلاقى پایان دهد. پس ناچار روزى یک شخصیت معنوى بلند پایه، که از مبداء وحى و الهام سرچشمه مى گیرد، ظهور خواهد کرد و جهان را از تاریکى جهل و غفلت و ظلم و ستم نجات خواهد داد.
اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین از ادیان آسمانى، به مسئله موعود بیش از سایر ادیان اهمیت داده و در تبیین مسائل مربوط به آن اهتمام خاصى ورزیده است. بر اساس جایگاه مهم موعود در اسلام است که همه مسلمانان از هر گروه و فرقه اى بر این مسئله اتفاق دارند که در آخرالزمان حضرت مهدى(عج) خروج مى کند؛ و بر این مسئله نیز اتفاق نظر دارند که آن حضرت از نسل حضرت على(ع) و فاطمه زهرا(س) است.
مضاف بر آیات فراوانى که بر مسئله مهدویت در اسلام و ظهور حضرت مهدى(عج) دلالت مى کند، روایات شیعه و سنی در این زمینه، بسیار زیاد و به حد تواتر رسیده است، به طورى که کسى نمى تواند درباره درستى آنها تردید به خود راه دهد.
پرداختن به مسئله مهدویت و ظهور موعودى از اهل بیت پیامبر و نسل فاطمه زهرا(س)، اختصاص به محدثان اهل سنّت ندارد؛ چرا که بسیارى از دانشمندان از دیگر مذاهب نیز به دلیل اهمیت مسئله یاد شده در تفکر دینى اعتقادى به آن کرده و به اظهار عقیده درباره آن پرداخته اند.
به عنوان نمونه ابن خلدون، جامعه شناس معروف مسلمان در این باره می‌گوید:
در طول تاریخ میان تمامى اهل اسلام مشهور است و چنین اعتقاد الزامى وجود دارد که در آخرالزمان مردى از اهل بیت پیامبر ظهور خواهد کرد و دین را تازه و عدل را آشکار خواهد ساخت. وى بر ممالک اسلامى چیره شده و «مهدى» نامیده مى شود؛ و خروج «دجّال» آن زمان خواهد بود و سپس نشانه هاى قیامت آشکار خواهد شد. حضرت عیسى مسیح(عع) نیز فرود خواهد آمد و دجّال کشته خواهد شد.
لقب «قائم» را چه کسی برای حضرت مهدی (ع) انتخاب کرد؟
شفقنا-«قائم» در لغت اسم فاعل و به معنای قیام کننده است؛ امّا این که در اصطلاح یعنی چه و چرا مختص به امام زمان علیه السلام شده، از سؤالاتی است که شیعیان آن را از امامان علیهم السلام پرسیده اند.
از ابوحمزه ثمالی نقل شده که وی از امام باقرعلیه السلام سؤال کرد: ای فرزند رسول خدا! مگر همه شما امامان، قائم به حقّ نیستید؟
امام باقرعلیه السلام فرمود: آری.
عرض کردم: پس چرا فقط به امام دوازدهم قائم گفته می شود؟ فرمود:
«لَمَّا قُتِلَ جَدِّی الْحُسَینُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ ضَجَّتِ الْمَلَائِکَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بِالْبُکَاءِ وَالنَّحِیبِ وَقَالُوا: إِلَهَنَا وَسَیدَنَا أَتَغْفَلُ عَمَّنْ قَتَلَ صَفْوَتَکَ وَابْنَ صَفْوَتِکَ وَخِیرَتَکَ مِنْ خَلْقِکَ؟ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَیهِمْ: قَرُّوا مَلَائِکَتِی فَوَ عِزَّتِی وَجَلَالِی لَأَنْتَقِمَنَّ مِنْهُمْ وَلَوْ بَعْدَ حِینٍ، ثُمَّ کَشَفَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَنِ الْأَئِمَّهِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ علیه السلام لِلْمَلَائِکَهِ فَسَرَّتِ الْمَلَائِکَهُ بِذَلِکَ فَإِذَا أَحَدُهُمْ قَائِمٌ یصَلِّی، فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: بِذَلِکَ الْقَائِمِ أَنْتَقِمُ مِنْهُمْ»؛(۵۷)
«آن گاه که جدّم حسین علیه السلام به شهادت رسید، فرشتگان الهی با گریه و ناله به درگاه الهی ضجّه نموده، عرض کردند: ای خدا و مولای ما! آیا از کسانی که برگزیده و فرزند برگزیده تو را به شهادت رساندند می گذری، او که بهترین خلق توست؟
خداوند به آنان وحی فرمود: فرشتگان من! آرام باشید، به عزت و جلالم سوگند که حتماً از آنان انتقام خواهم گرفت؛ هرچند مدتی بگذرد.
سپس خداوند امامان از فرزندان امام حسین علیه السلام را برایشان نمایان ساخت و فرشتگان خوشحال شدند. امّا دیدند یک نفر از ایشان ایستاده و نماز می خواند، خداوند فرمود: به وسیله آن که ایستاده، از آنان انتقام خواهم گرفت».
قائم و مهدی یعنی چه؟
مرحوم شیخ طوسی در سلسله سند خود نقل می کند که ابوسعید خراسانی می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا مهدی و قائم یک نفر است؟
فرمود: آری. گفتم: چرا ایشان را مهدی نامیده اند؟
امام صادق علیه السلام فرمود:
«لِأَنَّهُ یهْدَی إِلَی کُلِّ أَمْرٍ خَفِی وَسُمِّی الْقَائِمَ لِأَنَّهُ یقُومُ بَعْدَ مَا یمُوتُ إِنَّهُ یقُومُ بِأَمْرِ عَظِیمٍ»؛(۵۸)
«چون به هر امر و کار مخفی هدایت و رهنمون می شود. و به این جهت قائم نامیده شده، چون بعد از آن که نامی از وی نیست قیام می کند، او به امر عظیمی قیام خواهد کرد».
تفسیر قائم و منتظَر چیست؟
مرحوم شیخ صدوق نقل می کند: یکی از اصحاب امامان علیهم السلام به نام صقر بن دلف می گوید: از امام جوادعلیه السلام شنیدم که می فرمود: امام بعد از من پسرم علی است و سپس فرزندش حسن امام است. آن گاه سکوت کردند. عرض کردم: سپس چه کسی امام است؟ امام جوادعلیه السلام گریه شدیدی کردند و فرمودند:
«إِنَّ مِنْ بَعْدِ الْحَسَنِ ابْنَهُ الْقَائِمَ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرَ. فَقُلْتُ لَهُ: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لِمَ سُمِّی الْقَائِمَ؟ قَالَ: لِأَنَّهُ یقُومُ بَعْدَ مَوْتِ ذِکْرِهِ وَارْتِدَادِ أَکْثَرِ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِهِ.
فَقُلْتُ لَهُ: وَلِمَ سُمِّی الْمُنْتَظَرَ؟ قَالَ: لِأَنَّ لَهُ غَیبَهً تَکْثُرُ أَیامُهَا وَیطُولُ أَمَدُهَا فَینْتَظِرُ خُرُوجَهُ الُْمخْلِصُونَ وَینْکِرُهُ الْمُرْتَابُونَ وَیسْتَهْزِئُ بِذِکْرِهِ الْجَاحِدُونَ وَ یکْثُرُ فِیهَا الْوَقَّاتُونَ وَیهْلِکُ فِیهَا الْمُسْتَعْجِلُونَ وَینْجُو فِیهَا الْمُسْلِمُونَ»؛(۵۹)
«پس از حسن، پسرش که قائم به حقّ و منتظر است، امام خواهد بود.
عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! چرا قائم نامیده شده است؟
فرمود: چون بعد از آن که ذکر و یادش از بین رفته، قیام می کند، پس از آن که بسیاری از مردم از امامت او بر می گردند.
گفتم: چرا منتظَر نامیده شده است؟
فرمود: چون غیبتی خواهد داشت که روزهایش زیاد و مدتش طولانی خواهد شد، لذا افراد مخلص منتظر ظهور اویند؛ امّا تردید کنندگان آن را انکار کرده و منکران نیز استهزاء می کنند. بسیاری از افراد برای آن وقت گذاری می کنند و کسانی هم که عجله کنند هلاک خواهند شد؛ امّا مسلمانان واقعی نجات خواهند یافت».
منبع: شفقنا/کتاب نشانه هایی از مهدی ( عجل الله تعالی فرجه الشریف )
همه ادیان معتقدند که در پایان هر دوره اى از تاریخ ، بشر از لحاظ معنوى و اخلاقى رو به انحطاط مى‌رود؛ و چون و فطرتاً، در حال هبوط و دورى از مبداء است و مانند احجار [سنگها] به سوى پایین حرکت مى کند، نمى تواند به خودى خود به این سیر نزولى و انحطاط معنوى و اخلاقى پایان دهد. پس ناچار روزى یک شخصیت معنوى بلند پایه، که از مبداء وحى و الهام سرچشمه مى گیرد، ظهور خواهد کرد و جهان را از تاریکى جهل و غفلت و ظلم و ستم نجات خواهد داد.
اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین از ادیان آسمانى، به مسئله موعود بیش از سایر ادیان اهمیت داده و در تبیین مسائل مربوط به آن اهتمام خاصى ورزیده است. بر اساس جایگاه مهم موعود در اسلام است که همه مسلمانان از هر گروه و فرقه اى بر این مسئله اتفاق دارند که در آخرالزمان حضرت مهدى(عج) خروج مى کند؛ و بر این مسئله نیز اتفاق نظر دارند که آن حضرت از نسل حضرت على(ع) و فاطمه زهرا(س) است.
مضاف بر آیات فراوانى که بر مسئله مهدویت در اسلام و ظهور حضرت مهدى(عج) دلالت مى کند، روایات شیعه و سنی در این زمینه، بسیار زیاد و به حد تواتر رسیده است، به طورى که کسى نمى تواند درباره درستى آنها تردید به خود راه دهد.
پرداختن به مسئله مهدویت و ظهور موعودى از اهل بیت پیامبر و نسل فاطمه زهرا(س)، اختصاص به محدثان اهل سنّت ندارد؛ چرا که بسیارى از دانشمندان از دیگر مذاهب نیز به دلیل اهمیت مسئله یاد شده در تفکر دینى اعتقادى به آن کرده و به اظهار عقیده درباره آن پرداخته اند.
به عنوان نمونه ابن خلدون، جامعه شناس معروف مسلمان در این باره می‌گوید:
در طول تاریخ میان تمامى اهل اسلام مشهور است و چنین اعتقاد الزامى وجود دارد که در آخرالزمان مردى از اهل بیت پیامبر ظهور خواهد کرد و دین را تازه و عدل را آشکار خواهد ساخت. وى بر ممالک اسلامى چیره شده و «مهدى» نامیده مى شود؛ و خروج «دجّال» آن زمان خواهد بود و سپس نشانه هاى قیامت آشکار خواهد شد. حضرت عیسى مسیح(عع) نیز فرود خواهد آمد و دجّال کشته خواهد شد.
لقب «قائم» را چه کسی برای حضرت مهدی (ع) انتخاب کرد؟
شفقنا-«قائم» در لغت اسم فاعل و به معنای قیام کننده است؛ امّا این که در اصطلاح یعنی چه و چرا مختص به امام زمان علیه السلام شده، از سؤالاتی است که شیعیان آن را از امامان علیهم السلام پرسیده اند.
از ابوحمزه ثمالی نقل شده که وی از امام باقرعلیه السلام سؤال کرد: ای فرزند رسول خدا! مگر همه شما امامان، قائم به حقّ نیستید؟
امام باقرعلیه السلام فرمود: آری.
عرض کردم: پس چرا فقط به امام دوازدهم قائم گفته می شود؟ فرمود:
«لَمَّا قُتِلَ جَدِّی الْحُسَینُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ ضَجَّتِ الْمَلَائِکَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ بِالْبُکَاءِ وَالنَّحِیبِ وَقَالُوا: إِلَهَنَا وَسَیدَنَا أَتَغْفَلُ عَمَّنْ قَتَلَ صَفْوَتَکَ وَابْنَ صَفْوَتِکَ وَخِیرَتَکَ مِنْ خَلْقِکَ؟ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَیهِمْ: قَرُّوا مَلَائِکَتِی فَوَ عِزَّتِی وَجَلَالِی لَأَنْتَقِمَنَّ مِنْهُمْ وَلَوْ بَعْدَ حِینٍ، ثُمَّ کَشَفَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَنِ الْأَئِمَّهِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ علیه السلام لِلْمَلَائِکَهِ فَسَرَّتِ الْمَلَائِکَهُ بِذَلِکَ فَإِذَا أَحَدُهُمْ قَائِمٌ یصَلِّی، فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: بِذَلِکَ الْقَائِمِ أَنْتَقِمُ مِنْهُمْ»؛(۵۷)
«آن گاه که جدّم حسین علیه السلام به شهادت رسید، فرشتگان الهی با گریه و ناله به درگاه الهی ضجّه نموده، عرض کردند: ای خدا و مولای ما! آیا از کسانی که برگزیده و فرزند برگزیده تو را به شهادت رساندند می گذری، او که بهترین خلق توست؟
خداوند به آنان وحی فرمود: فرشتگان من! آرام باشید، به عزت و جلالم سوگند که حتماً از آنان انتقام خواهم گرفت؛ هرچند مدتی بگذرد.
سپس خداوند امامان از فرزندان امام حسین علیه السلام را برایشان نمایان ساخت و فرشتگان خوشحال شدند. امّا دیدند یک نفر از ایشان ایستاده و نماز می خواند، خداوند فرمود: به وسیله آن که ایستاده، از آنان انتقام خواهم گرفت».
قائم و مهدی یعنی چه؟
مرحوم شیخ طوسی در سلسله سند خود نقل می کند که ابوسعید خراسانی می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا مهدی و قائم یک نفر است؟
فرمود: آری. گفتم: چرا ایشان را مهدی نامیده اند؟
امام صادق علیه السلام فرمود:
«لِأَنَّهُ یهْدَی إِلَی کُلِّ أَمْرٍ خَفِی وَسُمِّی الْقَائِمَ لِأَنَّهُ یقُومُ بَعْدَ مَا یمُوتُ إِنَّهُ یقُومُ بِأَمْرِ عَظِیمٍ»؛(۵۸)
«چون به هر امر و کار مخفی هدایت و رهنمون می شود. و به این جهت قائم نامیده شده، چون بعد از آن که نامی از وی نیست قیام می کند، او به امر عظیمی قیام خواهد کرد».
تفسیر قائم و منتظَر چیست؟
مرحوم شیخ صدوق نقل می کند: یکی از اصحاب امامان علیهم السلام به نام صقر بن دلف می گوید: از امام جوادعلیه السلام شنیدم که می فرمود: امام بعد از من پسرم علی است و سپس فرزندش حسن امام است. آن گاه سکوت کردند. عرض کردم: سپس چه کسی امام است؟ امام جوادعلیه السلام گریه شدیدی کردند و فرمودند:
«إِنَّ مِنْ بَعْدِ الْحَسَنِ ابْنَهُ الْقَائِمَ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرَ. فَقُلْتُ لَهُ: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لِمَ سُمِّی الْقَائِمَ؟ قَالَ: لِأَنَّهُ یقُومُ بَعْدَ مَوْتِ ذِکْرِهِ وَارْتِدَادِ أَکْثَرِ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِهِ.
فَقُلْتُ لَهُ: وَلِمَ سُمِّی الْمُنْتَظَرَ؟ قَالَ: لِأَنَّ لَهُ غَیبَهً تَکْثُرُ أَیامُهَا وَیطُولُ أَمَدُهَا فَینْتَظِرُ خُرُوجَهُ الُْمخْلِصُونَ وَینْکِرُهُ الْمُرْتَابُونَ وَیسْتَهْزِئُ بِذِکْرِهِ الْجَاحِدُونَ وَ یکْثُرُ فِیهَا الْوَقَّاتُونَ وَیهْلِکُ فِیهَا الْمُسْتَعْجِلُونَ وَینْجُو فِیهَا الْمُسْلِمُونَ»؛(۵۹)
«پس از حسن، پسرش که قائم به حقّ و منتظر است، امام خواهد بود.
عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! چرا قائم نامیده شده است؟
فرمود: چون بعد از آن که ذکر و یادش از بین رفته، قیام می کند، پس از آن که بسیاری از مردم از امامت او بر می گردند.
گفتم: چرا منتظَر نامیده شده است؟
فرمود: چون غیبتی خواهد داشت که روزهایش زیاد و مدتش طولانی خواهد شد، لذا افراد مخلص منتظر ظهور اویند؛ امّا تردید کنندگان آن را انکار کرده و منکران نیز استهزاء می کنند. بسیاری از افراد برای آن وقت گذاری می کنند و کسانی هم که عجله کنند هلاک خواهند شد؛ امّا مسلمانان واقعی نجات خواهند یافت».
منبع: شفقنا/کتاب نشانه هایی از مهدی ( عجل الله تعالی فرجه الشریف )