از نظر جامعه‌شناسی،جوانان به‌عنوان نیروی محرک و منبع انرژی مثبت نقش عمده و اساسی در تعیین جهت‌گیری‌ها و توسعه‌ی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع دارند و استفاده‌ی بهینه و کارآمد از این عنصر حیاتی باعث پیشرفت، صلح و امیدواری به آینده می‌گردد.

در تمام جوامع بدون در نظرداشت گرایش و ویژگی آن، توجه و تمرکز بر نخبه‌گرایی جوانان، فراهم‌سازی تسهیلات و امکانات لازم آموزشی، تربیتی، صحی و کاری و مشارکت سازنده و واقعی در پروسه‌های ملی و افزایش نقش آن‌ها در ساختارها و نهادهای دولتی و غیردولتی زمینه‌های رشد ظرفیتی و توسعه‌یی جوانان را موجب گردیده، جامعه به طرف ترقی و پیشرفت و همدیگرپذیری رهنمون می‌گردد.

یکی از شاخص‌های توسعه‌ی انسانی سازمان ملل متحد که از طریق آن میزان توسعه و رفاه در کشورها ارزیابی می‌گردد، موجودیت جمعیت جوان است که یک عامل جدی تغییر، تحول و توسعه در تمام ابعاد پنداشته می‌شود.کشورهایی که جمعیت جوان‌شان را را مدیریت سالم نموده و از آن استفاده مثبت نمودند به رفاه و توسعه دست یافتند اما کشورهایی که در این زمینه موفق نبودند، جمعیت جوان به یک چالش جدی فراراه ثبات و انکشاف اقتصادی-اجتماعی مبدل گردیده است.

سرمایه‌گذاری روی رشد استعداد جوانان، الگوسازی جوانان و متوجه‌سازی آن‌ها به انجام مسئولیت‌های خطیرشان، نقطه‌یی عطف در مشارکت معنادار جوانان در پروسه‌های دموکراتیک و حفظ ارزش‌های ملی است.

بحث مشارکت جوانان در توسعه همه جانبه کشور از جمله مباحث مورد علاقه جوانان و کارشناسان و صاحب‏نظران است. علاقه‏ مندان به اعتلای ایران اسلامی سخت بر این باورند که باید از تمامی توانمندی‏های کشور برای توسعه بهره برد. در این میان جوانان به عنوان نسلی پویا و بالنده و دارای تخصص و تعهد خواهان ایفای نقش هر چه مؤثرتر در پیشرفت مملکت هستند.

توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفته‌ترشدن, قدرتمندترشدن و حتی بزرگ‌ترشدن است. ادبیات توسعه در جهان از بعد جنگ جهانی دوم مطرح و مورد تکامل قرار گرفت. توسعه کوششی است برای ایجاد تعادلی تحقق‌نیافته یا راه‌حلی است در جهت رفع فشارها و مشکلاتی که پیوسته بین بخش‌های مختلف زندگی اجتماعی و انسانی وجود دارد. توسعه جریانی است که در خود تجدید سازمان و سمت‌گیری متفاوت کل نظام اقتصادی-اجتماعی را به همراه دارد. توسعه علاوه بر اینکه بهبود میزان تولید و درآمد را دربردارد، شامل دگرگونی‌های اساسی در ساخت‌های نهادی، اجتماعی – اداری و همچنین ایستارها و دیدگاه‌های عمومی مردم است. توسعه در بسیاری از موارد، حتی عادات و رسوم و عقاید مردم را نیز دربرمی ‌گیرد.

توسعه همه جانبه؛ فرآیندی است که متضمّن رشد مداوم در همه عرصه ‏های زندگی انسان اعم از مادّی و معنوی و بهبود بنیان‏های ملّی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشد و انسان در این فرآیند، به حیاتی با عزّت نفس و متّکی به خود، همراه با گسترش دایره انتخاب در محدوده پذیرفته شده، دست یابد. انسان حقیقتی چند بُعدی دارد و عامل محوری توسعه است. نیازها، توانایی‏ها و خواسته‏های بی‏شماری دارد. باید به خاطر داشت که توسعه اقتصادی در ابتدای امر، از اهمیت به سزایی برخوردار است؛ چرا که بدون دستیابی به توسعه اقتصادی، اختلالات جدّی‏ای در فرآیند توسعه، ایجاد خواهد شد.

توسعه به معنای کاهش فقر، بیکاری، نابرابری، صنعتی ‌شدن بیشتر، ارتباطات بهتر، ایجاد نظام اجتماعی مبتنی بر عدالت و افزایش مشارکت مردم در امور مختلف است .امروز تلقی ما از مفهوم توسعه فرآیندی همه‌جانبه و نه فقط توسعه اقتصادی است. این امر معطوف به بهبود تمامی ابعاد زندگی مردم به عنوان لازم و ملزوم است. لذا توسعه اقتصادی، توسعه سیاسی، توسعه فرهنگی و اجتماعی و توسعه امنیتی و دفاعی مد نظر است. مناسب نیست بدون توجه به کلیه ابعاد توسعه، صرفاً به یک جنبه اولویت بخشید و دیگر بخش‌ها را در دستورکار آینده قرار داد. البته باید تاکید کرد در بحث توسعه همه جانبه باید به اصول قانون اساسی پای‏بند بود. باید مطابق اسناد فرادستی نظام جمهوری اسلامی حرکت کرد.

یقیناً جوانان در هر کشور به عنوان نیروی انسانی سرمایه های اصلی و مایه قدرت و توان آن کشور محسوب می گردند. کشوری در مسیر پیشرفت و توسعه موفق می شود که به بهترین شکل از نیرو و پتانسیل جوانان خویش در عرصه های مختلف استفاده نماید. اگر به شکل مناسب و با برنامه ریزی دقیق از توان این نیروی عظیم استفاده شود، یک فرصت بی نظیر را برای پیشرفت و توسعه همه جانبه و ارتقا امنیت ملی کشور به ارمغان خواهد آورد. در مقابل اگر نیروی جوان به حال خود رها شوند و به نیازهای منطقی آنان توجهی نشود و برای استفاده از نیروی آنان برنامه ریزی لازم انجام نگیرد ، پیشرفت و رشد کشور دچار وقفه و مشکل خواهد شد و امنیت ملی کشور به خطر خواهد افتاد.

ایران اسلامی به عنوان کشوری دارای جوانانی نخبه و دینمدار، بهترین و مناسب ترین شرایط و موقعیت را برای رشد و بالندگی در تمامی عرصه‌های علمی، اقتصادی و بین‌المللی دارد و این توقع که ایران ۱۴۰۴ به تعبیر مقام معظم رهبری، با تکیه بر عزم، اراده و توان و دانش علمی جوانان مستعد به کشوری قدرتمند و توسعه یافته در تمامی ابعاد تبدیل شود دور از دسترس نیست. جوانان، در توسعه و پیشرفت کشور نقش اساسی و مهمی دارند. باید به پنج چالش اصلی شامل؛ تامین مالی، همگرایی گروهی، آموزش های کاربردی، ارتباطات و اطلاعات و امید و اعتماد جهت توفیق جمعیت جوان کشور توجه شود.

جوانان ایران، ثروت های واقعی این کشور هستند اما به دلیل ساختارهای نامناسب فرصت رشد و پیشرفت برای آنها فراهم نمی شود و برخی از آنها با خروج از ایران در کشورهای دیگر به مدیران برجسته تبدیل شده و جایگاه های قابل توجهی را به دست می آورند و بنابراین سرمایه گذاری بر روی جوانان و ایجاد بسترهای لازم برای پذیرش مسوولیت به وسیله آنها یک ضرورت اجتماعی و اقتصادی به شمار می رود. پویندگی و بالندگی دو ویژگی مهم قشر جوان است. جوانان بهترین و مناسب ترین نقش و موقعیت را برای رشد و بالندگی کشور در تمام عرصه های مختلف از جمله علمی، اقتصادی و حتی بین المللی دارند. جوانان پتانسیل قوی ای برای توسعه باشند.

جوانان این کشور در بحرانی ترین مواقع تاریخ ایران با حضور خود در صحنه به نجات این کشور اقدام نمودند و نمونه های فراوانی از جانفشانی های آنان برای کشور وجود دارد که بارزترین آن هشت سال دفاع مقدس است که در آن جوانان این کشور با شهامت و شجاعت خود توانستند کشور را از بحران خطرناک حمله ی دشمن، سرافرازانه بیرون بیاورند. مقام معظم رهبری با اشاره به توانایی های جوانان ایرانی فرمودند: «به لطف خداوند امروز جوانان در میدان های سیاسی، اقتصادی، علمی و فناوری حضوری پرنشاط، تاثیرگذار و همراه با بصیرت دارند.»

مشارکت اجتماعی از آن دست مواردی است که به عنوان یکی از شاخص های پویایی جامعه تلقی می شود به طوری که بالا رفتن مشارکت می تواند مسئولیت پذیری افراد یک جامعه را نشان دهد و در مقابل، قدرت مطالبه گری مردم از مسئولان را بالا ببرد تا در فرآیندی هم افزا، مسیر شد آن جامعه فراهم شود .در واقع مشارکت جوانان به معنای حساس شدن آنها به اموری است که منافع عمومی و ملی یک کشور را دنبال دارد. نسل جوان با استفاده از ابزارهای خدادادی خود نظیر؛ خلاقیت و نیروی مضاعف می تواند موتور محرک مشارکت اجتماعی باشد. در صورت ورود این قشر از جامعه به عرصه های مختلف اجتماعی می توان شاهد بهبود شرایط کشور در شاخص های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بود.

جوانان این سرزمین در هر دوره از زمان بنا به نیاز تاریخ مشارکت اجتماعی خود را به رخ جهانیان کشیده اند. مشارکت اجتماعی که امروزه به یکی از مهم ترین ابزارهای توسعه ملی در کشورهای جهان سوم بدل شده است. لازمه رسیدن به این سطح از مشارکت که نهایتاً توسعه ملی را به همراه داشته باشد نیازمند زیرساخت های فکری است که دخالت دادن در فرآیند تصمیم گیری از اولین زیرساخت های فکری مورد نیاز است به این معنی که مدیران برخود واجب بدانند که در تصمیم گیری های خود به مردم و به خصوص جوانان فرصت مشارکت در تنظیم اهداف و راهبردهای مناسب برای بهبود مداوم بدهند.

باید سراسر کشور بدل به کارگاه بزرگ کار و تلاش و خدمت به مردم شود. جوانان ایران با تکیه بر نیروی انسانی غنی و با استعداد و مدیران دلسوز و کارآمد، در بسیاری از عرصه ها به خود اتکایی رسیده اند. جوانان به عنوان موتور این حرکت عظیم در کنار تجربه و کارآزمودگی مدیران، زمینه ساز افتخارات روز افزون برای کشور هستند. زمانی که جوان مشارکت بیشتری در اداره و انجام امور کشور داشته باشد حس تعلق ملی در آنها افزایش می یابد و باعث می شود تا اهداف خود را با اهداف ملی همسو و هماهنگ کنند.

هر کشوری منابع و امکاناتی برای حرکت کردن در مسیر توسعه دارد که معمولا این منابع شامل زمین، نیروی انسانی و سرمایه می باشند. مدیریت هم حلقه اتصال این موارد به همدیگر بوده و تلاش دارد تا با بکارگیری و استفاده صحیح و بموقع از این منابع موجبات کارایی و اثربخشی هر چه بیشتر را فراهم آورد. بر خلاف سرمایه، نیروی انسانی منبعی است که اتمام ناشدنی است و با ابزاری مانند آموزش می توان آنان را در هر مسیری که مطلوب است قرار داد. نیروی انسانی در شرایطی می تواند مولد تولید باشد که اولاً آموزش دیده باشد و ثانیاً توانایی بکارگیری این آموزش‏ها در مسیر رشد و توسعه را داشته باشد.

می توان با بکارگیری نسل جوان و استفاده از توانایی‏های آنان و همچنین اعمال آموزش‏های فنی و کاربردی، از این نیروی فعال، جایگزینی برازنده برای استفاده از منابع طبیعی ساخت و بدین سان نقش وابستگی به منابع طبیعی را کمرنگ نمود. جوانان فرصت های پنهان جامعه ما هستند که کشف آنان موجب توسعه و پیشرفت کشور خواهد شد. تلاش برای تأمین و تضمین برخی نیازها و خواسته‌های معقول و به حق جوانان وظیفه دستگاه‌ها و نهادهای مسئول است در این راستا باید به ضرورت برنامه‌ریزی کلان و موثر برای پاسخگویی به این نیازها و بسترسازی رشد و بالندگی استعدادهای بالقوه این قشر توجه شود.

نسل جوان، مهمترین سرمایه نیروی انسانی جامعه را تشکیل داده و در همه جنبه های زندگی اجتماعی حضور مؤثر و اساسی دارند. نقش سازندگی این نیرو در تغییر و تکامل زیرساخت های مادی و معنوی جامعه از اهمیت خاصی برخوردار است. سرمایه اجتماعی نقش مهمی در توسعه اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جوامع بشری بخصوص در بین جامعه جوان کشورمان دارد، وقتی سرمایه اجتماعی در بین جوانان نهادینه و گسترش یابد، سبب می شود که جوانان تلاش گسترده ای برای توسعه همه جانبه کشور از خود بروز دهند. ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻜـﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻧﺎن است.

اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺑﻌﺎد آن؛ اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﻴﻮﻧﺪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ، اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد. جوانان با حضور در جامعه دچار انواع کنش های فردی و گروهی به منظور دخالت در تعیین سرنوشت خود، خانواده و جامعه خواهند شد. فعالیت اجتماعی، جوانان را برای اداره زندگی خود توانمند می سازد و در آنان نسبت به دستاوردهای توسعه، احساس مالکیت ایجاد خواهد نمود. اجتماعی شدن و ایجاد حس مشارکت در جوانان تنها یک رهیافت برای رسیدن به توسعه پایدار نیست بلکه خود هدف توسعه پایدار است، زیرا جوانان به دستاورد و توسعه ای که خود در آن مشارکت داشته‌اند متعهد و پایبند خواهند بود.

جوانان جویای مشارکت اند، ﺟﻮاﻧﺎن باید اﺣﺴﺎس کنند ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﺎﻻﺧﺺ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺑﻪ آراء و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت آﻧﺎن ارزش ﻣﻲ دهند و ﺑﺮای آﻧﺎن پاداش و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻣﺸـﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻧﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و نادیده گرفتن این نسل در فعالیت‏ها، تحولات و تعاملات کشوری به معنی نادیده گرفتن واقعیت‏ها عینی جامعه بوده و به نحوی چشم‌پوشی از آن چه که عملاً وجود دارد، محسوب می‏گردد. تلاش در جهت افزایش اعتماد، مشارکت مدنی و مشارکت اجتماعی جوانان، باعث بهبود روابط اجتماعی و اعتماد بین آنان با بدنه اجتماعی و ساختار قدرت شده و این وضعیت کمک می کند تا کشور از حداکثر نیروی انسانی و مادی در جهت توسعه استفاده نماید.

مقام معظم رهبری در این باره فرمودند: «جوان ها باید به علم بپردازند. بارها من گفته‌ام، باز هم تکرار می‏کنم؛ اقتدار حقیقى یک ملت در گرو علم است. علم است که بقیه‌ منابع و مایه‌هاى اقتدار را به کشور ارزانى می‏دارد. از علم غفلت نکنید؛ چه دانش‌آموزتان، چه دانشجوتان؛ در هر رتبه‌اى که هستید. مسئله‌ علم، مسئله‌ تحقیق، مسئله‌ مهمى است در کنار انگیزه‌ دینى. دین خیلى باارزش است. با اقتدار، با عزم کافى، با تهذیب نفس، با خودسازى – هم خودسازى علمى و هم خودسازى اخلاقى – پیش بروید. ان‌شاءاللَّه روزى را خواهد دید که کشورتان به برکت مجاهدت هاى شما در اوج افتخار و در قله‌ى اقتدار باشد.»

همه می‏دانیم؛ انقلاب اسلامی با سه ویژگی وحدت، مردمی بودن و جوان گرایی شکل گرفت و به پیروزی رسید. ایران یک کشور در حال توسعه با جمعیت جوان بالای ۲۴ میلیون نفر است که با کمی دقت نظر و سلیقه مشارکتی و البته با فراهم کردن زیرساخت های فکری و اجتماعی می توان از این نیروی عظیم در راستای نیل به اهداف نظام و توسعه قدرت ایران در عرصه های علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بهره برد و هم روحیه خود باوری، توانمندی و اقتدار را در بین نسل آینده این سرزمین زنده کرد. باید به چالش ها، محدودیتها و توانایی های بیش از ۲۴ میلیون جوان ایرانی با نگاه جدی تری نگریسته شود.
کمبود امید و اعتماد به نفس یکی از مهمترین چالش های جوانان برای ایجاد و حفظ کسب و کارهاست. برای ایجاد امید و اعتماد در جوانان باید در نظام های مختلف کشور از جمله نظام خانواده، نظام آموزشی، نظام اقتصادی اصلاحات اساسی صورت بگیرد و ضمن ارتقای توانمندی های حرفه ای در جوانان باید موانع موجود بر سر راه تولید و صادرات را برطرف کرد. امید و اعتماد نیازمند شناسایی الگوهای موفق در کشور و معرفی آنها به جوانان است و البته برای حفظ الگوهای موفق نیز باید سیات اقتصادی کشور حمایت از تولید با کیفیت و صادرات محور باشد.

باید با درک شرایط و نیازهای جوانان، اقدام به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تزریق نشاط اجتماعی در بین جوانان از طریق؛ توسعه پارک‌ها و بوستان‌های محلی، فرهنگسراها، کتابخانه‌ها و دیگر مراکز فرهنگی کرد. بایسته است در امرافزایش سطح امید و رفاه جوانان تلاش کنیم. صیانت از جوانان در مقابل توطئه‌ها و هجمه‌های مختلف فرهنگی و اعتقادی دشمنان، جلوگیری از به انحراف کشیده شدن نسل طلایی کشور و نیز برنامه‌ریزی برای رشد و بالندگی استعدادها و توانمندی‌های این قشر فعال جامعه از مهم‌ترین وظایف مسئولان کشور است.

باید زمینه ای فراهم شود تا به طور جدی به مسایل جوانان پرداخته شود. می توان این مسایل را در هشت بخش عمده که شامل؛ تحصیل، فراغت، هویت، اشتغال، ازدواج، آسیب های اجتماعی، سلامت و مشارکت می باشند،

دسته­ بندی نمود که در پرداختن به هر کدام از این مسایل باید نگرش سیستمی داشت. جوانان با تحصیلات عالیه می توانند به عنوان موتور محرک توسعه کشور ایفای نقش کنند ، وجود این تعداد از جوانان با تحصیلات عالی آرزوی بسیاری از کشورهای در حال توسعه می باشد.
حل مشکلات مربوط به جوانان نیازمند همکاری تمامی دستگاه هاست. مسایل و مشکلات جوانان چند وجهی است که باید با مراقبت و هدف گذاری مطلوب علاوه بر جلوگیری از آسیب های اجتماعی و فراهم کردن اوقات فراغت مناسب، بتوانیم مشکل اشتغال و ازدواج آنها را بر طرف کنیم و انجام این کار هم از عهده یک نهاد خارج است و همکاری و مساعدت همه دستگاه ها را می طلبد.