جمهوری اسلامی، یک جمهوری مثل بقیه دولت‌ها و جمهوری‌ها و غیر جمهوری‌های دنیا نیست؛ یک نظام دارای پیام است. پیام نظام اسلامی پیامی است که ملت‌های جهان تشنه‌ آنند؛ فرق می‌کند با یک کشوری، با یک دولتی، با هر گونه نظام سیاسی که فقط در فکر یک محدوده‌ جغرافیائی است؛ آن هم با آدمهائی، در رأس آن، آمیخته و آلوده به شهوات گوناگون بشری. اینجا مسئله، مسئله‌ ارزش هاست؛ مسئله‌ انسانیت است؛ مسئله نجات ملتها از کمند قدرت های مداخله‌گر و سلطه‌طلب است. نظام اسلامی ما برای بشریت پیام دارد. همین پیام است که جهانخواران عالم را در مقابل ملت ایران قرار داده. اگر امروز روز اول این رویاروئی بود، ممکن بود دل بعضی بلرزد؛ اما امروز روز اول نیست. ... سردمداران گوناگون در کشورهای قدرت‌طلب آمدند و رفتند، اما ملت ایران ایستاده است. این بنای مستحکم روزبه‌روز سرافرازتر شده است.[1]

دوازده فروردین 1398، نظام جمهوري اسلامي چهل ساله مي‌شود. نظريه‌پردازان انقلاب بر اين باورند که نظام‌هاي جديد در راستاي تثبت و تحکيم موجوديت خود عمل مي‌کنند؛ بنابراين مأموریت انقلاب با نابودی ساختار قبلی و تأسیس نظام جدید پایان مي‌يابد و انقلابیون به عنوان مدیران نظام جدید به تدریج روحیه انقلابی را از دست مي‌دهند و شبیه مدیران نظام قدیم عمل مي‌کنند. [1] با اين وجود عملکرد نظام سياسي برخاسته از انقلاب ايران، اين ديدگاه را به چالش کشيده است. نظام جمهوري اسلامي در چهار دهه گذشته با تکيه بر 'مکتب، مردم و رهبري' براي دستيابي به اهداف انقلاب در عرصه‌هاي مختلف سياسي، اقتصادي و اجتماعي در تکاپوست. از اينروست که رهبر معظم انقلاب در بيانيه گام دوم متذکر شدند: 'انقلاب اسلامی پس از نظام‌سازی، به رکود و خموشی دچار نشده و نمی‌شود و میان جوشش انقلابی و نظم سیاسی و اجتماعی تضاد و ناسازگاری نمی‌بیند، بلکه از نظریه نظام انقلابی تا ابد دفاع می‌کند'. هر چند عملکرد نظام جمهوري اسلامي به خوبي گوياي استمرار انقلاب در نظام بوده است؛ اين نخستين‌بار است که اصطلاح «نظام انقلابي» در توصيف ماهيت نظام بکار گرفته مي‌شود. با توجه به اهميت اين موضوع در درک شيوه عمل دولتمردان نظام، در اين نوشتار مفهوم نظريه نظام انقلابي و تمايز نظام جمهوري اسلامي با ساير نظام‌هاي برخاسته از انقلاب در زمينه پيگيري آرمان‌هاي انقلاب مورد پرسش قرار مي‌گيرد. براي اين منظور از روش اسنادي بهره گرفته مي‌شود تا با استناد به ديدگاه‌هاي کارشناسان و نيز مقام معظم رهبري به پاسخي هرچند مختصر در اين زمينه دست يابيم.

نظريه نظام انقلابي

«نظام» و «انقلاب» به ظاهر دو مفهوم متناقض هستند؛ نظام، بيانگر نظم، ثبات و حفظ وضع موجود و انقلاب گوياي تغيير وضع موجود است. قرار گرفتن اين دو واژه در کنار هم از ساختار و نظامي حکايت دارد که در پي تحول دائمی و مستمر و برخورد انقلابی با پدیده‌های‌ پیش روست. نظام انقلابی از منظر مقام معظم رهبری، مهم‌ترین مشخصه متمایز کننده انقلاب اسلامی از سایر انقلاب‌ها و علت اصلی حفظ ماهیت آن پس از ۴۰ سال است. بنابراين نظام انقلابی که در ظاهر مفهومی متناقض است، می‌کوشد معنی مصطلح نظام را از ذهن بزدايد و چارچوبی برای گسترش ایدئولوژی انقلاب به تصویر بکشد که در آن خموشي و رکود نا‌مفهوم است.[2] مهدي محمدي، کارشناس سياسي، پيشنهاد مي‌دهد همان‌طور که در مفاهیمی مثل مردم‌سالاری دینی و جمهوری اسلامی پارادوکسی نیست، نوع نگاه به این مفاهیم نيز بایستی تغییر کند تا بتوانند در کنار هم قرار گیرند و هم‌زیستی کارآمد و از لحاظ نظری فاقد تناقض و همگن و بلکه یک مفهوم پیشرو خلق کنند.[3]

به باور منوچهر محمدي، کارشناس سياست خارجي، نظام و انقلاب در ايران همزيستي داشته‌اند؛ در عین اینکه نظام جمهوری اسلامی که اداره کشور را بر عهده دارد، تأسیس و قوام یافته است، رهبران انقلاب موفق شدند شرایط انقلابی را به موازات شکل‌گیری نظام همچنان حفظ نمایند. محمدي، حضور مردم را رمز اين همزيستي مي‌داند و مي‌افزايد: در انقلاب‌های دیگر بعد از تشکیل نظام سیاسی، غیبت مردم از صحنه نه تنها موجب کاهش مشارکت سیاسی آنان در تشکیل نظام سیاسی و نهایتاً ايجاد دیکتاتوری شد، بلکه با حذف یکی از ارکان مهم انقلاب که حضور گسترده مردم در صحنه بود، عمر انقلاب به پايان رسيد و در نتیجه نظام سیاسی جایگزین انقلاب شد.[4]

محمد جمشيدي، استاد روابط بين‌الملل هم معتقد است «نظام» و «انقلاب» با هم تناقض ندارند؛ اولی ساختار را نشان می‌دهد و دومی آرمان را. گرفتن انقلاب از جمهوری اسلامی به معنی گرفتن آرمان و هویت از آن است. جمشيدي مي‌افزايد: امروز هیچ کشور مهمی در دنیا وجود ندارد که سیاست خارجی‌اش متاثر از آرمان و هویتش نباشد. به عبارت دیگر، این هویت است که حتی منافع را مشخص می‌کند. «نظام انقلابي» به معنی جستجوی واقع‌بینانه‌ آرمان‌های یک ملت است. انقلاب اسلامی باعث پیشرفت و قدرت‌یابی جمهوری اسلامی شده و هرجا جمهوری اسلامی با مشکل مواجه شده است، ناشی از عقبگرد و غفلت و دلزدگی مسئولین از انقلاب اسلامی بوده است.[5]

سعيدي، کارشناس سياسي، نظريه «نظام انقلابي» را تلاشي در راستاي جلوگيري از استحاله انقلاب و حفظ روحيه انقلابی عنوان مي‌کند و بر اين باور است که نظام انقلابي به دنبال نهادينه‌سازي ويژگي‌ها و روحيه انقلابي‌گري در ساختار سياسي است. بنابراين لازمه انقلابي بودن نظام، وجود الگويي در ساختار تشکيل نظام از ملاک و معيار انتخاب حاکم تا سازوکار انتخاب حاکم و معيار تصميم‌گيري و تاکيد بر کارکرد و کارآمدي است.[6]

بررسي سخنان مقام معظم رهبري نشان مي‌دهد ايشان جستجوي واقع‌بينانه آرمان‌هاي انقلاب اسلامي يعني استقلال، آزادي، عدالت و ... را از کارکردهاي نظام جمهوري اسلامي مي‌دانند و ويژگي‌هايي همچون ايستادگي مقابل زورگوئی و زیاده‌خواهی ظالمان و مستکبران[7]، پيگيري تصميمات مستدل در مواضع اصولی[8]، تسلیم زورگویی نشدن، تسلیم زیاده‌طلبی نشدن، در موضع اقتدار ایستادن[9]، درهم شکننده تقسیم میان سلطه‌گر و سلطه‌پذیر و مخالفت با هر نوع سلطه‌گری[10]، مدافع عدالت و کرامت انسان و ارزش­ها؛ ساعی برای ایجاد برادری و برابری؛ ایستاده در مقابل نفوذ دشمن[11]، مدافع مردم‌سالارى، استقلال و حقوق ملت در همه‌ زمینه‌ها، مدافع حقوق مسلمانان عالم و هر مظلومى در هر نقطه عالم[12]، و مطرح کننده اسلام طرف‌دار مظلوم و ضدّ ظالم در دنیا[13] را براي اين نظام انقلابي برمي‌شمارند.