حضرت علی بن موسی الرضا (ع) مانند دیگر پیشوایان معصوم علیهم السلام به زیور فضایل اخلاقی و کمالات نفسانی آراسته و از هر گونه زشتی و پلیدی و رذایل اخلاقی منزه بودند و در این راه گفتار و رفتارش الگو و سرمشق دیگران بود. اینک بخشی از خصوصیات فردی و مکارم اخلاقی آن حضرت را از نظر می‌ گذرانیم.

1-جامعیت و وحدت در شخصیت امام رضا (ع): منظور از جامعیت شخصیت، وجود صفات گوناگون اساسی در شخصیت است، پیشوایان معصوم ما و از جمله ححضرت رضا (ع) واجد خصوصیات مختلف بودند و منظور از وحدت در شخصیت، هماهنگی اجزای شخصیت، حاکمیت اصول معین بر رفتار افراد، یکسان بودن واکنش‌ ها در موقعیت‌ های مشابه است، عصمت پیامبران و امامان معصوم نیز با وحدت شخصیت در آنها رابطه نزدیک دارد.

2-اصول و ضوابط امام رضا (ع) در ولایتمداری: امام رضا (ع) در گفتگو با مسئولان مملکت و در برابر مستضعفان یک سلسله اصول و ضوابط را در رفتار خود منعکس می‌ سازد، حضرت رضا (ع) همه جا مدافع اصول و مبانی اسلام است، او پیوسته بر وفق موازین اسلامی عمل می‌ کنند. او همه جا از حق ولایت خود و پدران خود دفاع می‌ کند. منطق قوی حضرت رضا (ع) در تمام مباحثشان افراد را مسحور می‌ سازد. امام رضا (ع) به مستضعفان احترام می‌ گذارد و در مقابل مستکبران بی‌ اعتنایی می‌ کند. و پیوسته در حفظ شرف و حیثیت افراد می‌ کوشید.

3-امام رضا (ع) به اخلاق عالی و ممتاز آراسته بودند، و بدین سبب دوستی عام و خاص را به خود جلب می‌ کردند، از ابراهیم بن عباس صولی نقل شده است که می‌ گوید: من ابوالحسن الرضا (ع) را هرگز ندیدم در سخن گفتن، باکسی درشتی کنند، هرگز پاهای خود را جلو همنشین دراز نمی‌ کردند، هرگز در برابر همنشین تکیه نمی‌ کردند، هرگز او را ندیدم که قهقهه بزند، بلکه خنده‌ اشتبسم بود.

4-پرهیزکاری و تقوای امام رضا (ع) طوری بود که نه تنها مردم، بلکه دشمنان نیز به آن اعتراف می‌ کردند، همه فکر و اندیشه ایشان، حفظ دین خدا و اجرای وظائف الهی بود و نجات خود و مردم را در تقوا، پرهیزکاری و عبادت می‌ دانستند. در مورد امام رضا (ع) باید گفت ایشان اسوهٔ کامل عبودیت بودند و در این راه به حدی رسیده بودند که ایشان را عاشق عبادت می‌ دانستند، آن حضرت بسیاری از روزها را روزه داشتند و بسیاری از شبها بیدار بودند، به طوری که امام (ع) در هر شبانه روز هزار رکعت نماز می‌ خواندند.

5-سخاوت امام رضا (ع): سخاوت موجب روشنائی و گرم کردن کانون خانواده و بینوایان می‌ شود و بهترین تعریف درباره سخاوت بیان امام رضا (ع) می‌ باشد که می‌ فرماید: انسان سخاوتمند از غذای دیگران می‌ خورد تا از غذای او بخورند ولی انسان بخیل از غذای دیگران نمی‌ خورد تا از غذای او نخورند. همچنین روایت شده امام رضا (ع) یک سال تمام ثروت خود را در روز عرفه بین نیازمندان تقسیم کردند.

6-صبر و مقاومت امام رضا (ع): یکی از اصول مشترک در زندگانی امامان که همواره در زندگی آنها مشاهده گردیده، صبر و مقاومت است، این بزرگواران الگوی بزرگ صبرو قهرمان مقاومت بودند. امام رضا (ع) اهل حلم و شکیبایی بودند. افرادی بودند که نسبت به ایشان بی‌ احترامی می‌ کردند اما این بزرگوار در برابر آنها خاموشی را انتخاب می‌ کردند.

7-عزت نفس امام رضا (ع): یکی از اهداف شوم مأمون از مسألهٔ ولایتعهدی امام رضا (ع) این بود که آن حضرت را با نزدیک کردن به دستگاه پر زرق و برق و برخوردار از لذائذ و نعمتهای مادی خود، به دنیاپرستی و جاه طلبی متهم کند؛ ولی مناعت طبع و عزت نفس پیشوای هشتم (ع) نقشه مأمون را نقش بر آب ساخت.

امام (ع) پس از پذیرش ولایت عهدی نیز با بی‌ اعتنایی تمام به تشکیلات سلطنتی مأمون، به زندگی ساده و بی‌ آلایش دوران پیش از ولایتعهدی خود ادامه داد و حتی در برابر سیاست مأمون که سعی می‌ کرد آن حضرت را وارد کارهای حکومتی کند، فرمود: این امر هرگز نعمتی برایم نیفزوده است، هنگامی که در مدینه بودم دست خطم در شرق و غرب نفوذ داشت. در آن زمان بر استرم سوار می‌ شدم و با آرامی و آزادی کوچه‌ های مدینه را می‌ پیمودم و این حالت از همه چیز برایم عزیزتر و مطلوبتر بود.

8-اخلاق و رفتار امام رضا (ع) با خانواده اش: چون امام کاظم (ع) بیشتر عمر شریف شان در زندانها سپری شد، امام رضا (ع) به عنوان پسر ارشد مسئول نگهداری خانواده ایشان بودند، ایشان در این مدت طوری از خانواده شان مراقبت کردند که اجازه ندادند کسی به آنهابی بی‌ احترامی کند، نهایت احترام را به آنها می‌ گذاشتند و خطرات دشمنان را از آنان دور می‌ کردند. رفتار امام رضا (ع)   با فرزندشان امام جواد (ع)   آن قدر محبت آمیز و توأم با احترام بود که ایشان را به نام صدا نمی‌ زدند بلکه بیشتر با کنیه مورد خطاب قرارش می‌ دادند.

9-اخلاق و رفتار امام رضا (ع) بامردم: امامان با مردم نشست و برخاست داشتند و درتعاملات اجتماعی به نیکوترین صورت با آنان برخورد می‌ نمودند. این سیره چنان نیکو بود که با الگو قرار دادن آنان ما می‌ توانیم روش صحیح برخورد اسلامی با افراد گوناگون را بیاموزیم. امام رضا (ع) به عنوان اسوهٔ کانون مهر و عاطفه نسبت به بندگان خدا بود، ایشان در جایی که مربوط به شخص خودشان بود بزرگترین گذشت ها، عالی‌ ترین ایثارها و بیشترین محبت را نسبت به دیگران داشتند، به طوری که اگر فردی حتی کوچکترین خدمتی برای امام رضا (ع)   انجام می‌ داد ایشان نهایت تشکر و قدردانی را به جا می‌ آورد و حتما لطف آن فرد را جبران می‌ نمودند.

10-برخوردهای تربیتی و سازنده امام رضا (ع): در چشم امام رضا (ع) همه افراد مقام و ارزش داشتند و به آنان حرمت می‌ گذاشت و برابری انسانها را در حقوق ملاحظه می‌ کرد، از تحقیر انسانها و پست شمردن آنان و توهین و استهزاء، سخت جلوگیری می‌ کرد و شکل و شمایل و رنگ و ثروت و… برایشان ملاک نبود بلکه انسان در نظر او محترم و عزیز بود. حتی غلامان هم مورد عنایت و توجه بودند و با آنان هم به عنوان یک انسان برخورد می‌ کردند.

امام هشتم شیعیان به سبب همین خصوصیات اخلاقی و بزرگ منشیشان بود که محبوب دلهای مردم شدند. این محبوبیت تا جایی پیش رفت که خلیفه عباسی نقشه‌ های خود را برای تخریب شخصیت امام رضا (ع) به واسطه آلوده کردن ایشان به قدرت، نقش بر آب دید. عاقبت با توجه به اوج‌ گیری احساسات مذهبی به نفع امام رضا (ع) و بروز اختلافات خانوادگی در خاندان عباسی، آن امام بزرگوار با دسیسه چینی مأمون خلیفه عباسی، مسموم و به شهادت رسیدند و پیکر مطهر ایشان در حوالی طوس به خاک سپرده شد و اکنون بعد از گذشت سالیان سال این مزار کعبه اهل ولایت از سراسر جهان است.