رهبر انقلاب اسلامی در بخشی از بیانات خویش در دیدار اخیر جمعی از خانواده‌‌های معظم شهدا با استناد به آیه ۹۲ سوره «آل عمران» فرمودند: «یک آیه‌ دیگر می‌فرماید: لن تنالوا البرّ حتّىٰ تنفقوا ممّا تحبّون؛ کسی به اوج نیکی نمی‌رسد مگر آن وقتی که آنچه را دوست دارد در راه خدا بدهد. انسان از فرزند خودش چه چیزی را بیشتر دوست دارد؟ آن زن جوان که همسرش می‌رود شهید می‌شود، این محبّت عاشقانه بین زن و شوهر را با چه چیزی می‌تواند جایگزین کند؟ اینها این را در راه خدا دادند؛ پدر و مادر، این فرزند محبوب را در راه خدا تقدیم کرده و اهدا کرده؛ یا آن همسر جوان، همسر محبوبش را در راه خدا داده. پس مصداق اتم و اکمل «لن تنالوا البرّ حتّىٰ تنفقوا» شماها هستید: پدران شهدا، مادران شهدا، همسران شهدا.»  

متن آیه: «لنْ تنالوا الْبرّ حتّىٰ تنْفقوا ممّا تحبّون ۚ وما تنْفقوا منْ شيْءٍ فإنّ اللّه به عليمٌ»

ترجمه آیه: «هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید، (در راه خدا) انفاق کنید؛ و آنچه انفاق می‌کنید، خداوند از آن آگاه است.»
 
«برّ» به معنای نیکی، خوبی و از واژه «برّ» به (فتح با) به معنای خشکی گرفته شده است. چون خشکی، وسعت و گستردگی دارد، به نیکی وسیع و گسترده «برّ» می‌گویند ولذا معنی برّ توسع در کار خیر است. از جهت لغوی، «برّ» نوعی خیر است؛ یعنی سودی است که به دیگران برسد، آن هم با توجه و از روی قصد.

آنچه در تفاسیر برای واژه «بر» گفته‌‏اند، عبارت است از: ثواب، بهشت، اطاعت و تقوا و اکرام و تفضل خداوند به بنده‌‏اش؛ ولی با توجه به گستردگی معنای لغوی آن به نظر می‏‌رسد در این موارد نیز به معنای لغوی خود به کار رفته است. چرا که مراد از کار خیر، اعم است و افعال قلبی، همچون اعتقاد، حق، نیت پاک و افعال جوارحی، همچون: عبادت خداوند و انفاق در راه خدا را شامل می‌‏شود.

با توجه به معنا و تفاوتی که برای «بر» و «خیر» بیان شد، می‌‏گوییم «برّ» نیز نوعی کار خیر است؛ ولی خیری که از روی قصد و توجه انجام پذیرد و از آن‏جا که انفاق کردن از عبادات است و نیاز به قصد قربت دارد، به کار بردن کلمه «بر» مناسب‏تر از «خیر» می‌‏باشد. در این آیه خداوند می‏‌فرماید: برای رسیدن به مقام ابرار، شرایطی لازم است؛ از جمله انفاق کردن از اموال دوست‌داشتنی. در ادامه برای جلب توجه انفاق‌کنندگان نیز می‌‏فرماید: «آنچه را در راه خدا انفاق کنید، به هرگونه‌‏ای که باشد، هرگز گم نشده، از خدا مخفی نمی‏‌ماند.»

با توجه به گستردگی معنای برّ که مصادیق زیادی مانند ایمان به خدا، عمل صالح، جهاد، نماز و وفای به عهد دارد، نمی‏‌توان آن را به جای کامل شدن ایمان قرار داد. در واقع مفهوم آیه این نیست که اگر می‏‌خواهید ایمان‌تان کامل شود، انفاق کنید؛ بلکه می‌‏گوید: اگر می‌‏خواهید به مقام «بر» ـ که معنایی گسترده دارد و یکی از مصادیق آن ایمان است ـ برسید، چنین کنید. به عبارتی انفاق کردن از آنچه انسان دوست دارد، بیانگر ایمان واقعی است. همچنین از این آیه استفاده می‌‏شود که شهدا به خاطر انفاق جان خود، که دوست‌داشتنی‌‏ترین چیزهاست، برترین انسان‌هایی هستند که به این مقام می‌‏رسند.

مطالعه و تدبر در این آیه حکایت از این امر دارد که يگانه راه رسيدن به مقام نيكوكاران انفاق خالصانه از امور مورد علاقه است و رسیدن به این مقام تنها با ذکر و دعا حاصل نمی‌شود. این آیه از منظر دیگر بیانگر نگاه اقتصادی مکتب اسلام است، به این معنا که در اسلام هدف از انفاق تنها فقرزدایی نیست بلکه اسلام به رشد و تعالی فرد انفاق‌کننده نیز توجه دارد و با توصیه و تأکید بر انفاق پرورش روح سخاوت و بخشش و دل کندن از نعمت‌های دوست‌داشتنی را موهبتی برای انفاق‌کنندگان می‌داند و این مسئله در صورت توسعه در جامعه اسلامی به گسترش نوع‌دوستی و همدلی و تقویت همبستگی‌ها و پیوندهای اجتماعی می انجامد.

این آیه دوست‌داشتنی‌ترین چیز برای هر انسان را جان او بیان کرده ولذا شهدا که در راه خدا جان خود را تقدیم می‌کنند در بالاترین سطح انفاق قرار دارند و به تعبیر قرآن به بالاترین مقام «بر» می‌رسند.

درس دیگر این آیه در زمینه انفاق آن است که باید آنچه را خود از همه بیشتر دوست داریم انفاق کنیم، نه آن چیزی که نیازمندان دوست دارند زیرا نیازمندان و فقرا به دلیل شدت نیاز ممکن است به حداقلی‌ترین چیزها هم قانع و راضی شوند که این خلاف توجه به کرامت انسانی است. 

همین آیه را می‌توان گواه آشکاری بر نگاه انسانی مکتب متعالی اسلام و توجه عمیق به حقوق بشر از منظر این مکتب الهی دانست که نشان می‌دهد اسلام مکتب انسان‌دوستی است نه ثروت‌دوستی و انفاق باعث رشد معنوی انفاق‌کننده، ارتقای اخلاق در جامعه و افزایش احساس کرامت و عزت نیازمندان می‌شود و سعادت فرد برمبنای این آیه به این نگاه اجتماعی کریمانه او پیوند خورده است. لذا انفاق را می‌توان یکی از راهکارهای سالم‌سازی اجتماعی، رشد معنویت و توسعه انسجام و همدلی در جامعه ارزیابی کرد.                  ‌      

انتهای پیام