شب و روز اول ماه محرم دارای نماز و آداب خاصی است که در منابع مختلف و کتاب مفاتیح‌الجنان بیان شده است.سیّدبن طاووس در کتاب «اقبال» برای این شب، چند نماز ذکر کرده است.

بدانکه این ماه، ماه حزن اهل بیت علیهم السلام و شیعیان ایشان است و از حضرت امام رضاعلیه السلام روایت است که، چون ماه محرّم داخل مى شد پدرم را کسى خندان نمى دید و اندوه و حزن پیوسته بر او غالب مى شد تا روز دهم، چون روز عاشورا مى شد آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و مى فرمود امروز روزى است که حسین علیه السلام شهید شده است.

 شب اوّل سیّد در اقبال براى این شب چند نماز ذکر فرموده:

اوّل: صد رکعت در هر رکعت حمد و توحید بخواند.

دوّم: دو رکعت در رکعت اوّل حمد و انعام و در دوّم حمد و یّس.

سوّم: دو رکعت در هر رکعت حمد و یازده قل هواللّه احدٌ در روایت است از حضرت رسول صلّى اللّه علیه واله که هر که در این شب این دو رکعت نماز را بجا آورد و صبحش را که اوّل سال است روزه بدارد مثل کسى است که تمام سال را مداومت به خیر کرده و در آن سال محفوظ باشد و اگر بمیرد به بهشت برود؛ و نیز سیّد براى هلال این ماه دعاء مبْسوطى ذکر فرموده و اگر ممکن شود احیا بدارد این شب را به دعا و نماز و خواندن قرآن روز اوّل.

 

غريقان اى خلاص كننده هالكان اى نعمت بخش اى زيباپرور اى فزون بخش اى نيكوده

انْت الّذى سجد لک سواد اللّیْل ونور النّهار وضوْء الْقمر وشعاع

تویى که سجده کرد (و به کمال خضوع درآمد) برایت سیاهى شب و روشنى روز و تابش ماه و شعاع

الشّمْس ودوىّ الْمآء وحفیف الشّجر یا اللّه لا شریک لک اللّهمّ

خورشید و صداى ریزش آب و بهم خوردن درخت اى خدایى که شریک ندارى خدایا

اجْعلْنا خیْراً ممّا یظنّون واغْفرْ لنا ما لا یعْلمون ولا تؤ اخذْنا بما

قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان کنند و بیامرز از ما آنچه را که نمى دانند و مگیر ما را بدانچه

یقولون حسْبى اللّه لا اله الاّ هو علیْه توکّلْت وهو ربّ الْعرْش

گویند بس است مرا خدا معبودى جز او نیست بر او توکل کنم و او است پروردگار عرش

الْعظیم امنّا به کلّ منْ عنْد ربّنا وما یذّکّر الاّ اولوا الاْلْباب ربّنا

عظیم ایمان داریم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ما است و اندرز نگیرند جز خردمندان پروردگارا

لاتزغْ قلوبنا بعْد اذْ هدیْتنا وهبْ لنا منْ لدنْک رحْمةً انّک انْت الْوهّاب

منحرف مساز دلهاى ما را پس از آنکه هدایتمان کردى و ببخش به ما از پیش خود رحمتى که براستى تویى بخشایشگر

شیخ طوسى فرموده که مستحب است روزه دهه اوّل محرم ولکن روز عاشورا امساک نماید از طعام و شراب تا بعد از عصر آن وقت بقدر کمى تربت تناول نماید و سیّد روایت کرده فضیلت روزه تمام ماه را و آنکه روزه او نگه میدارد صائم آن را از هر گناهى.

روز سوّم روزى است که حضرت یوسف علیه السلام از زندان بیرون شده هرکه آن روز را روزه دارد آسان فرماید حق تعالى بر او کارهاى مشکل را و برطرف کند از او اندوه را و در روایت نبوى صلّى اللّه علیه واله است که دعایش مستجاب شود.

روز نهم روز تاسوعا است از حضرت صادق علیه السلام روایت است که فرمود تاسوعا روزى بود که جناب امام حسین علیه السلام و اصحابش را در کربلا محاصره کردند و سپاه شام بر قتال آن حضرت اجتماع کردند و ابن مرجانه و عمر سعد خوشحال شدند به سبب کثرت سپاه و بسیارى لشکر که براى آن‌ها جمع شده بود و جناب امام حسین علیه السلام و اصحابش را ضعیف شمردند و یقین کردند که یاورى از براى آن حضرت نخواهد آمد و اهل عراق او را مدد نخواهند نمود پس فرمود پدرم فداى آن ضعیف غریب.